نوذر امامی

عضو و رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر شیراز

پنجم اسفندماه روز مهندسی روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی به همه مهندسان و همچنین دانشجویان رشته‌های مهندسی ایران زمین تبریک و تهنیت باد.

مهندس در لغت از هندسه می‌آید و هندسه نیز معرب اندازه است، پس در لغت مهندس به کسی می‌گویند که هندسه بداند. در فرهنگ لغات فارسی مهندس چنین تعریف شده است: 1- اندازه گیرنده 2- عالِم هندسه 3- متخصص ایجاد طرح‌های کارهای ساختمانی و معماری یا راهسازی یا کشاورزی یا ساختن انواع ماشین، یکی از صنف‌های ارتش که امور مهندسی «راه سازی، پل سازی و ایجاد وسایل مخابرات و غیره» را به عهده دارد،4- خبیر و بصیر در امور مجاری قنات 5- معمار.

مهندسى در واقع علم و فن انجام كارهايى است كه ريشه در انديشه و خلاقيت بشر دارد. شناخت، كشف، تركيب، تبديل و استفاده از مواد و بهره بردارى از پديده‌هاى گوناگون، اين علم و فن را تشكيل مى‌دهد.

تاريخ مهندسى به اندازه تاريخ بشرى است. هر شيئى كه در روى كره زمين ساخته شده و مي‌شود، نتيجه كار مهندسان بوده و هست و در هر كشورى كه توسعه يافتگى اتفاق افتاده، مهندسان باعث آن بوده‌اند.

در قديم مهندس به شخصي اطلاق مي‌شد كه به علم هندسه آگاهي مي‌داشت. 754 سال از درگذشت دانشمند بزرگ ايراني خواجه نصرالدين طوسي مي‌گذرد اما هنوز هم دستاوردهاي علمي و آراء اين دانشمند ايراني محل رجوع است.

خواجه نصرالدين طوسي از بزرگترين فلاسفه و رياضي‌دانان و دانشمندان ايراني است كه پس از بزرگاني مانند «فارابي»، «ابوريحان بيروني»، «ابوعلي سينا» و «رازي» ظهور كرد و اگر امروز روز بزرگداشت او، روز مهندسي نام گرفته‌، در این نامگذاری ایثار مهندسان در فدا کردن خود برای اهداف متعالی مهندسی نیز مشهود است.

نباید روز مهندسی و توجه به مهندسان تنها در یک روز خاص خلاصه شود. برای مهندسانی که به مسئولیت خطیر خود در قبال مردم و جامعه و خدمت در جهت توسعه و آبادانی کشور واقف‌اند، تمام روزهای سال می‌تواند روز مهندسی باشد.

در حقیقت روز مهندسی به معنای واقعی روزی است که مهندسان با بهره‌گیری از تمام اندوخته علمی و دانش خود و همچنین با تکیه بر اخلاق حرفه‌ای، مسئولیت‌های خود را به نحو احسن به انجام برسانند.

هدف از نامگذارى پنجم اسفندماه به عنوان روز مهندسى اين است كه مهندسان كارنامه عملكرد يكسال گذشته خود را مرور كرده و اين موضوع را ارزيابى کنند كه براى ارتقاى خدمات به مردم و جامعه، خدمت به توسعه و آبادانى كشور، بايد چه گام‌هاى موثرترى را بردارند.

در چنين روزى مهندسان بايد به ياد بياورند كه چه مسئوليت‌هايى در قبال خود، جامعه، نسل‌هاى آينده، محيط زيست و مجموعه حيات بشر دارند؟

متاسفانه تا به حال براى هيچ دولتى جايگاه مهندس و مهندسى نهادينه نشده است. اميدواريم روزى فرا برسد كه دولت‌ها به اين موضوع پى ببرند كه توسعه نتيجه تعامل جامعه با مهندسان است.

بازنگري سياست‌هاي مهندسي و فرايندهاي مهندسي به منظور افزايش ايمني، رفاه، بهبود كيفيت خدمات و حفاظت از حقوق شهروندان ضروری است.

این سیاست‌ها باید با هدف كمك به تجديد ساختار حرفه مهندسي در کشور، انتقال فناوري‌هاي نوين مهندسي به داخل كشور و توانمندسازي شركت‌هاي داخلي براي ورود به رقابت‌هاي جهاني، بازنگري در قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان در راستای یکپارچه سازی استفاده از پتانسیل عظیم مهندسان در تمامی پروژه ها اعم از دولتی و غیر دولتی، انجام شود.

در همین راستا اتخاذ تدابير لازم براي آماده‌سازي جمعيت كثير و رو به ازدیاد فارغ‌التحصيلان رشته مهندسي به منظور كارآموزي و كسب توانمندي‌هاي حرفه‌اي لازم براي ورود به بازار كار واقعي و جلوگيري از پديده‌هاي ناپسند در اين بازار، فراهم کردن بستر مناسب برای ترویج تفکرورزی در کلیه امور مرتبط به حرفه، ایجاد نظام جامع الکترونیک در ارائه خدمات مهندسان به صورت غیر حضوری، اجرای هر چه بهتر قانون و اصلاح وضعیت نابسامان مجریان ذیصلاح لازم است.

وظایف یک مهندس:

یک مهندس باید محدودیت‌های مربوطه را تشخیص دهد تا بتواند به دستاوردهای لازم برسد. محدودیت‌ها شامل منابع در دسترس، محدودیت‌های جسمانی یا فنی، آمادگی برای پیرایش‌ها یا افزایش‌های آینده و دیگر عامل‌ها مانند نیازهای هزینه‌ای، ساخت‌پذیر بودن و کاربردی بودن است. با درک این محدودیت‌ها، مهندس، شناسه‌ها و مشخصات حدودی که یک شیء یا سامانه می‌تواند در چارچوب آن ساخته شود را مشخص کرده و ارائه می‌دهد .

از این رو ملاحظه‌های بسیاری بر روی کار مهندسی تأثیر دارد. که از آن دسته ملاحظه‌های دقت بالا توانایی تحلیل کنش‌ها و واکنش‌هاست .

یک مهندسی موفق در بالا رفتن سطح زندگی بشر تاثیر بسزایی می‌گذارد بنا براین یک مهندس علاوه بر دانستن قوانین فیزیکی وشیمیایی جهان هستی باید از قوه تخیل بالای برخوردار باشد که موجب گسترش دانش بشر می‌شود.

یک مهندس با در نظر گرفتن قوانین و استفاده به‌جا از آنها و ترکیب موثر برخی از آنها قادر خواهد بود نیازهای اجرای نسل بشر را در کمترین زمان و با بالاترین بازده بر طرف سازد .

مهندس با درک بهتری که از قوانین هستی دارد علاوه بر طراحی، تولید و راه‌اندازی در زمینه نیازهای حال و آینده بشر باید از قدرت تحلیل خود در رسیدن به بهترین بازده تلاش کرده و بهره‌وری را افزایش دهد.

مهندس کسی است که مساله را به شکل فرمول در می‌آورد.

آینده مهندسی در ایران:

بشر اولیه برای گذران زندگی و مبارزه با طبیعت کوشید که محل زندگی و شرایط آن را برای خود هموار سازد و از همان زمان برای ساختن خانه، حمل و نقل سنگ‌ها و درخت‌ها، عبور از رودخانه‌ها به فکر افتاد و برای شناخت بیشتر زندگی خود به بررسی و جستجو پرداخت و بدین خاطر از معیار اندازه و اندازه گیری استفاده کرد.

برای تکان دادن و جابجا کردن سنگ‌های بزرگ از اهرم بدون دانستن رابطه نیروها استفاده کرد. بعدها علوم هندسه و مکانیک و علوم دیگر به وجود آمدند و تکامل یافتند.

بعد از اسلام در ایران ساختمان‌هائی مانند مساجد و قصرها و پل‌ها ساخته شده است که حکایت از آن می‌کند که درک معماری و احاطه بر هندسه و اندازه گیری و شناخت مواد و مصالح در افراد طراح و سازنده ایرانی وجود داشته است و همچنین در کارهای صنایع دستی وضعیت به همین ترتیب بوده است.

بعد ها کلّیه امور مهندسی از قبیل احداث راه آهن، ایجاد سیلوها، راهسازی، ایجاد ساختمان‌های جدید و پل سازی و غیره با کمک کارشناسان و مهندسان خارجی انجام گرفت، چون غرب زودتر به تکنولوژی دست یافته بود و دارای دانش و تجربه کافی در این زمینه بود، شاید قول «تیبورمند» صحیح باشد که گفته است: «تمدن‌های بزرگ که به تکنولوژی در زمینه شهرنشینی دست یافته‌اند فقط در ناحیه ای از کره زمین که سرد است و میان دو مدار راس الجی و راس السرطان واقع است استقرار پذیرفته است».

برای طراحی لازم است که مراحل درک موارد استفاده، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و سنتز انجام گیرد ولی مثلاً برای ایجاد تغییرات در طرح فقط طی مراحل درک و موارد استفاده در بعضی جاها کافی است.

باید حالت انحصار طلبی را در دانسته‌های خود کنار بگذاریم و هر چه داریم روی هم بریزیم. از شیوه‌های انتقال تکنولوژی و برنامه‌ریزی دراز مدت و کوتاه مدت در این راه استفاده کنیم. ولی به‌هر حال بعد از همه این بایدها، اگر انجام نشوند و وضع به همین صورت باقی بماند مقصر اصلی خود ما هستیم و لاغیر.  

بعد از رنسانس دانش فنی به وسیله غرب به وجود آمده و دانش از حوزه کشورهای اسلامی به کشورهای غربی منتقل و با عقلانیت و محاسبه توام شد. امروز ما بایستی در مرحله اول آن دانش را کاملا فرا بگیریم و سپس به موازی آنها در جهت توسعه و تکامل آن حرکت کنیم.

غرب و شرق دانش فنی را مجانی و به آسانی به ما منتقل نمی‌کنند؛ باید خود ما از چنگ آنها بیرون بکشیم و باید کوشش کنیم و در این موارد پویایی کافی داشته باشیم.

باید از ابتدا شروع کرد تئوری و عملی را در هم ادغام کرد. باید سخت کوشید. باید با به‌کار بردن مجدد تمام مطالب تئوریک را در پروژه‌های صنعتی و کارهای طراحی و احداث شده یاد گرفت.